Jorge Oteizak filmatutako pelikula baten pasarte bat izango da Punto de Vistaren 2017ko edizioaren goiburua

Archivo del Museo Oteiza

Punto de Vistak proiekzioak abian jartzeko erakutsiko duen pieza euskal eskultoreak 60ko hamarkadan filmatutako super8 erako pelikula argitaragabearen laburpena da. 

“Mendiak ugaztunak dira”, esaten digu Oteizak Quousque tandem biblian, eta goiburu honetan berresten digu. Hark filmatutako mendikateen profilen siluetak badirudi bizirik daudela zinemagilearen begien atzean. Arnasa hartzen dute. 60ko hamarkadan filmatu zuen Gipuzkoako Urbiako zelaietan eta Arantzazun. Irudiak balio handikoak dira, super8 eran filmaturikoak baitira. Berak horrela defendatzen zuen: 

“Mendien geologia guztia apostoluak bezalakoa da. Irekiak dira, bata zilindro erdia da, bestea hemen, bestea han, eta horrela daude segidan. Nik super8n egindako pelikula bat dut, eta mendi guztiak apostoluak bezala ateratzen hasten da”.

“Ihes egiten duen gizona zineman sartzen da”, esaten zigun Oteizak, baina filmatzen duen gizonak horren aurkakoa egiten du: gorde egiten da zorionez lotzen duen espazioan, inguruan duen paisaia, Orioko hondartzan zerua begiratzeko erabiltzen zuen tartea bezala funtzionatzen duena; txikitan hondartza horretan zokoratzen zela kontatzen zuen. Oteizak, aurreindoeuropeismoaren erdian jarrita, Euskal Herriaren erdian, arrokak, belardiak, gailurrak, mendixkak eta muinoak erakusten dizkigu, eta haien inguruan ibiltzen da inguruan inolako puntu itsurik uzten ez duen itsasargia bezala. Oteiza lehen toponimiaren defendatzailea izan zen, 80 amonatik atzeragokoarena, eta kamerarekin mendiak baino lehenago hutsunea erakusten du eta kamerarekin errepikatzen du: aizpitarte, hutsik dagoen espazioa izendatzeko sentsibilitatea, hutsunea begiratzen duen gizona. 

Ondorioz, naturan birsorturiko era askotariko geometriak sortzen dira, eta hori jaialdiaren 2017ko saio guztiei sarrera emango dien aperitiboa izango da. Oteizak, zinemarik gabeko zinemagileak, hemen unibertso txikitik dena harrapatu nahi du, eta mendien profilen irudi horietan pultsio filmikoa esperimentatzen du; irudi horiek hasiera batean super8 familiarra izango zena menderatzen dute (familia segundo gutxi batzuetan agertzen da; ondoren, dena paisaian zeharreko begiradaren olgeta da). Naturaren inspiraziotik bereizita dagoen Oteiza defendatzen dutenen aurka, hona hemen lekukotza hau. Mendiak zerumugaren apostoluak bezala.

Oteiza eta haren filmagailua Punto de Vistaren hurrengo Heterodoksiak atalaren protagonista izango dira; programa horretan, gure herrialdeko zinemagile bat erreskatatzen da, eta azken urteetan Isidoro Valcárcel Medina edo José Antonio Maenza igaro dira. Jaialdiak, Oteiza Museoa Fundazioarekin lankidetzan, zinemarik gabeko zinemagilea erakusteko erronka hori garatzeko hainbat programa prestatu ditu. Oteizak eskultura lantzeari utzi zion 1963. urtean, eta zinemari buru-belarri ekin zion, logika esperimentalaren jarraipena bezala, baina ez zuen filmatu edo amaitu paperean idatzita utzi zituen proiektu eta ideia askoren artean bakar bat ere, eta askotan beste batzuek filmatu zituzten; hala nola, Jorge Grauren Acteón filman edo Nestor Basterretxearen Operación H filman gertatu bezala. Punto de Vistak Oteizari eta zinemari eskainitako lau saio antolatu ditu, eta 8 minutuko pelikula osoa (goiburu honi dagokiona) lehen aldiz ikusteko aukera izango da haren artxiboetan aurkitutako eta inoiz argirik ikusi gabeko hainbat sorpresarekin batera; esate baterako, Discurso al hombre en la oscuridad del cine. Azken horretan, Oteizak bere ahotsarekin deklamatzen ditu zazpigarren arteari buruzko ideiak, eta aretoan babesa bilatu duen ikuslearengana aurrez aurre zuzentzen da. 

Jaialdiaren goiburua artista osoaren aperitiboa izango da, memoriarik gabeko unearen zinemaren defendatzailearena, mendien balantza erakusten digun Oteizarena, orografiaren Vertov bezala. Haren begirada ez da geratzen, soilik sakratuaren aurrean gelditzen da: zaldi-taldea urrunean, tótem animalia Oteizarentzat. Eta orientazio-taulan bezala, kameradun gizona badirudi toponimia zaharraren mantra errepikatzen ari zaigula, filmatutako gailurren lerroa: Atxuri, Aketegi, Aizkorri, Aitzabal,… eta beste aldean: Andreaitz, Urdajamentu, Azkiola, Zulaiko,… eta berriro: Arri-urdin, Erriko-aitza, Arkaitz, Botreaitz,… Argiak kulunkatuta, bi egun eskaintzen dizkio pelikulari, eta bigarren egunaren amaieran eguna itzaltzeko zain dagoela ematen du, eguzkia mendien atzean nola ezkutatzen den eta itzalak nola uzten dituen ikusteko, zerua eta lurra ia batere bereiztu gabe.